حجاب اسلامی وجهت نهفته اقتصادی درآن
حجاب و جهت اقتصادی نهفته در آن
حجاب واقتصاد
احکام الهی و عالَم تشریع همه
حکیمانه و از روی مصالح زیست بشر و زندگی انسانی تدوین گشته است و این در
همۀ ادیان به تناسب زمان خود جریان دارد. به ویژه در دین اسلام که کامل
ترین ادیان و شریعت نهایی برای بشر است، حکمت موجود در احکام الهی در نهایت
درجۀ خود می باشد. اما به سبب نقصان عقل ما انسان های غیر معصوم و نیز
دایره ها و اقالیم گسترده ای که ما نسبت بدانها جهل داریم، توان درک علت
تدوین احکام را نداریم. کوشش هایی نیز که در این مسیر شده یا ناقص بوده یا
منجر به افتادن در چاه قیاس و استحسان و گشوده شدن زبان بی دینان در متناقض
و غیر عقلی خواندن احکام دینی گردیده است. از این رو بهترین راه در توجیه
علل صدور احکام این است که بگوییم: «این احکام، یقینا حکیمانه تنظیم شده،
ولی به سبب اینکه عقل ما نامعصومان توان ره یافتن به کنه و حقیقت آن ها را
ندارد، تحلیل عقلی آنها برای ما میسور نیست. اما چون یک نبی معصوم و اوصیای
معصوم وی که عقلی کامل و خردی تمام دارند، آن ها را از جانب خداوند برای
ما آورده اند، تعبدا آن ها را پذیرفته و ان شاء الله در زمان ظهور منجی
اعظم(عجل الله تعالی فرجه الشریف) علل و حکمت های تمامی احکام برای ما روشن
می گردد.»
در باب احکام، شیخ صدوق کتابی با نام «علل الشرائع» نگاشته
است و در آن احکامی که علت آنها یاد شده را جمع فرموده است. اما مجتهدین که
درک دقیق تری از احادیث نسبت به محدثان دارند، بسیاری[1] از این علت های
ذکر شده در احادیث را «حکمت» می دانند و نه «علت».[2] اما اظهار نظر
احتمالی و از باب اینکه ممکن است حکمت فلان حکم، مثلا فلان چیز باشد، ممنوع
نیست و چه بسا بر اثر اجتماع عقول و اشتراک خردها بتوان به حکمت واقعی
صدور برخی احکام نزدیک شد.
حجاب مقوله ای فردی و اجتماعی
است که احکام متعددی در پیرامون آن صادر شده و نسبت بدان اظهار نظرهای
بسیاری شده و می شود. یقینا عفاف، حجاب و حیا از برترین مقوله های اخلاقی
زن و مرد مسلمان است و در آنها حکمت عدم تزین و نهی از جلب توجه بسیار مهم
تلقی شده است. اما آیا می توان حکمت های دیگری از جمله توجه به اقتصاد فرد و
جامعه را از حکمت های نهفته در مقولۀ حجاب دانست؟
بدون شک احکام اسلام
فقط برای حیطه های فردی نیست و در آنها نگاه اجتماعی و تمدن سازی هم لحاظ
شده است. دانشمندان مسلمانی که در عرصه های تمدنی وارد بحث شده اند در اغلب
موارد به مبحث زن و حجاب نیز به صورت تالیفات مستقل یا غیر مستقل پرداخته
اند[3] و این بیش از هر چیز ناشی از شبهات غربی ها و مخالفان تمدن اسلامی
است. شبهاتی که ابتدا با فرض تشکیل جامعه از زن و مرد و امکان پیشرفت تمدن
با استفاده و بهره گیری از توانایی های هر دو طیف زنان و مردان، این اشکال
را به تمدن اسلام وارد می نمایند که زنان مسلمان از منظر دین اسلام باید در
پرده و بی سواد نگاه داشته شوند[4] و با این دیدگاه نیمی از افراد سازنده
تمدن، از رده خارج می شود. مولف مدنیه الاسلام که از عالمان شیعی عصر قاجار
و ابتدای عصر پهلوی است، در فصل هفتم از کتابش بحثی را در مسئله حجاب پی
گرفته و ابتدا با اشاره به اینکه مصالح بزرگ و جلوگیری از مفاسد عظیم در
مسئله حجاب نهفته شده، از حملات بی انصافانه هواپرستان به مقوله حجاب یاد
می کند و از قبائح و مفاسدی که بر بی حجابی و زنا مترتب است سخن می گوید و
اینکه مضرات شخصی، خانوادگی و اجتماعی بی حجابی بسیار زیاد است. لذا نتیجه
می گیرد که برای حفظ اجتماع و تمدن باید به موضوع بی حجابی و ترویج فحشاء
که مادر فسادهاست توجه نمود. شیخ احمد شاهرودی در ادامه از جوانب مختلف به
بحث از حجاب و بی حجابی پرداخته و شبهات متعددی را که از گذشته تا زمان او
پیرامون حجاب و مفاسد موهوم آن گمان می رفته بیان می دارد. از جمله اشکال
به اینکه حجاب مانع از دانش آموختن زنان است و به شبهات پاسخ هایی می
دهد.[5] لحن و بیان شاهرودی به گونه ای است که وی یا کشورهای غربی را از
نزدیک مشاهده کرده است و یا اینکه از افراد مطلع در این باره استفسار نموده
و همچنین از کتب مختلف غربی ها مطالبی را بیان می دارد که مشخص نیست وی به
زبان های بیگانه اطلاع داشته که اینگونه از محتوای کتب و نظریات غربیان
متاخر مطلع است یا از کتب و مجلات واسطه ای، این گونه مطالبی را مطالعه
نموده است.[6]
ارتباط حجاب با اقتصاد-که جایگاه مهمی در بحث های تمدنی
دارد- مورد توجه برخی از نویسندگان شیعی از جمله شهید مطهری و مخبرالسلطنه
هدایت قرار گرفته است. مخبرالسلطنه در کتاب «خاطرات و خطرات» می نویسد:
«روگشودن مستلزم تخطی از عفت است. باید به تشکیل خانواده گریز زد. به تقوا
اشاره نمود. ترک پرده در فکر بسحق[ابو اسحاق شیرازی معروف به اطعمه که در
شش قرن قبل می زیسته و دیوان اشعارش هم چاپ شده] بوده است: به دلمه گر برسی
گو که پرده از سر گیر/جمال قورمه بمانی تو تا به کی پنهان؟ صرف نظر از
مراتب دیگر، دوام عبا و چادر روی اقتصاد بود. هر که هر چه در بر داشت،
مستور بود... در اروپا عفت و ناموس را فدای تجارت کرده اند. زن را مضطر می
خواهند که اجرت کمتر بدهند. باید نصف گذران را شب به دست بیاورند! تا آخر
عمر صاحب زندگی نمی شوند...»[7]
حال فرض این را کنیم که عفاف و
حجاب در معنای واقعی اش اگر تحقق یابد، چه اندازه از هزینه هایی که برای
پوشش های زینتی می شود ممانعت خواهد نمود و چه اندازه بیشتری که هزینه برای
تزیین و آرایش سر و مو و دست و جاهای دیگری که بیرون است می شود که نخواهد
شد. مصداق بارز این امر نه تنها غرب که برخی کشورهای اسلامی است که بی
حجابی در آنها آزاد است. البته درست است که وسایل و لباسهای زینتی، در خارج
از منزل، مذموم است، ولی با توجه به جواز استفاده از آنها در منزل و مقابل
شوهر و یا در مجالس زنانه، شاید کسی اشکال کند که بالاخره، موارد مصرف
وجود دارد و این تزیینات، حذف‌شدنی نیست که بخواهد در اقتصاد، نقش مهمی
داشته باشد؛ ولی در جواب می توان گفت حجم مورد نیاز استفاده از البسه و
وسایل آرایشی برای شوهر یا در محافل زنانه، با حجم عظیم همان وسایل که برای
حضور ممتد و وسیع زنان در جامعه استفاده می گردد، قابل قیاس نیست و حکمت
های نهفته در حجاب طبیعتا در شئون مختلف جامعه و شخص از جمله شئون اقتصادی
جریان و نقش دارد. در انتها فرمایشی از حضرت امام خامنه ای(دام ظله العالی)
را دربارۀ حجاب زینت بخش مقالۀ خود قرار می دهید:
«خودنمائی و
جلوه‌فروشی، یک لحظه است و آثار سوء آن برای کشور، جامعه، اخلاق و سیاست،
آثار مخرب و ماندگاری است؛ در حالی که ملاحظۀ عفاف و حدود شرعی در رفتار و
حرکات بانوان، اگر چنانچه سختیای هم داشته باشد، یک سختی کوتاه است، اما
آثار آن عمیق و ماندگاری است. از این رو خانمها باید خیلی مراقب مسئلۀ حجاب
و عفاف باشند چرا که این وظیفه و البته افتخار و شخصیت آنهاست. حجاب مایۀ
تشخص و آزادی زن است و برخلاف تبلیغات ابلهانه و ظاهربینانۀ مادیگرایان،
مایۀ اسارت زن نیست. زن با برداشتن حجابهای خود و با عریان کردن آن چیزی که
خدای متعال و طبیعت پنهان بودن آن را از او خواسته، خودش را کوچک، سبک و
کم‌ارزش میکند. حجاب وقار، متانت و برای ارزشگذاری زن است، سنگین شدن کفۀ
آبرو و احترام اوست؛ این را خیلی باید قدر دانست و از اسلام به خاطر مسئلۀ
حجاب تشکر کرد؛ چرا که حجاب جزو نعمتهای الهی است.»[8]
[1] . برخی احکام که به اصطلاح اصولیون «منصوص العله» هستند، وضعشان روشن است. مثل حرمت خوردن شراب به علت مسکر بودن آن.
[2] . چنانکه امام خمینی نیز می فرماید حتی اظهار نظر یقینی در باب آیات
الاحکام، حکم تفسیر به رأی را خواهد داشت. آداب الصلوه، ص199 تا201.
[3] . به عنوان نمونه سید اسدالله خرقانی صاحب کتاب روح التمدن رساله ای در
منع کشف حجاب نوشته است. برای آگاهی های بیشتر در این زمینه ر.ک: رسول
جعفریان، رسائل حجابیه.
[4] . مدنیه الاسلام و روح التمدن، شیخ احمد شاهرودی، ص 258.
[5] . همان، ص41 تا 66. مولف به حق به این نکته تصریح می نماید که اشکال
بر حجاب زنان نه برای دلسوزی نسبت به نشر علوم که از جهت زمینه سازی برای
شهوت رانی به واسطه خرق و کشف حجاب است.( و همچنین در ص 334)
[6] .
شاید این قول دوم اقوی باشد، به ویژه اینکه گاه مطالب خود از غربیان را با
سند ذکر می کند و مثلا در موردی مجله مشهور المنار لبنان را منبع مطلب خویش
ذکر می کند. ص 165.
[7] . خاطرات و خطرات، چ2، ص406.ب
[8] . بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از مداحان سراسر کشور؛ 23 اردیبهشت 1391. با تصرف مجاز.
برگرفته از وبلاگ:ولایت فقیه وحکومت اسلامی
